Sivas'ın Etnik Yapısı (Güncellendi)

2020 yılında yazılan yazı, 2025 yılı için tekrardan kaleme alınarak revize edilmiştir.

Sivas şehri ülkemizin İç Anadolu Bölgesinde yer alan tarihi bir kentidir. Özellikle Cumhuriyet’in temellerinin atıldığı şehir olması özelliği, yakın geçmişini oldukça önemli kılmaktadır.

4 Eylül 1919'da Sivas Erkek Lisesinde toplanan Sivas Kongresi, alınan kararlar bakımından Türk Kurtuluş Savaşı öncesi toplanan en önemli yerdir. Hiçbir ülkenin manda ve himayesinin kabul olunmayacağı ve milletin istikbalinin yine milletin azim ve kararıyla kurtulacağı kararları bu kongrede alınmıştır. Atatürk, Sivas için, “Cumhuriyetin Temellerini Burada Attık' demiştir.

SİVASLILAR NEREDE YAŞIYOR

Sivas’ın detaylı etnik ve mezhebi yapısından bahsetmeden önce ülkemizdeki şehirlerde ve yurtdışında ne kadar Sivaslı olduğunu anlatarak başlayalım. Çünkü Sivaslılar hem ülke içine hem de ülke dışına en fazla göç veren illerin başında gelmektedir. Yurtiçindeki Sivaslı sayılarını verecek olursak Sivas kütüğüne kayıtlı 1 milyon 979 bin 824 kişi vardır. En fazla Sivaslı ise Sivas’ta değil İstanbul’da yaşamaktadır. İstanbul’da 754,327 Sivaslı vardır. Bu da İstanbul’da İstanbullulardan sonra en kalabalık nüfusa sahip ili Sivas yapmaktadır. Sivas’ta yaşayan Sivaslılar ise 568,225’dir. Sırası ile diğer kalabalık Sivaslı nüfusu barındıran iller şunlardır.

*Ankara 160,533

*Kayseri 93,768

*İzmir 81,373

*Kocaeli 41,871

*Antalya 39,703

*Bursa 27,255

*Tekirdağ 15,839

*Mersin 14,530

Yurtdışında ne kadar Sivaslı olduğu tam olarak bilinmese de Cumhuriyetin kurulduğu ilk yıllardan itibaren Avrupa ülkelerine çok sayıda Sivas’tan göç olduğunu biliyoruz. Bunların çoğu işçi göçü iken bir kısmı da siyasi göçlerdir. Bu insanlar içinde Türk vatandaşlığı hiç olmayan insanların sayısı da göçlerin geçmişi eski olduğu için oldukça fazladır. Avrupa’daki Sivas derneklerinin verdiği yaklaşık rakam Avrupa’da 500 bin Sivaslı olduğu yönündedir.

Sivas’ın etnik yapısı

Sivas ilimiz hem etnik hem de mezhep olarak farklılıkların bir arada yaşadığı bir şehirdir. Türk kimliğinin baskın olduğu şehirde Türklerin haricinde de topluluklar yaşamaktadır. Kürtler, Zazalar, Çerkesler, Çeçenler, Abhazlar, Avarlar, Lezgiler ve Boşnaklar diğer etnik gruplardır.

Şehirde hem Sünni hem de Alevi olmak üzere Türkmenler büyük ağırlığı oluşturmaktadır. Ancak şehirdeki Türklerin tamamı için Türkmen diyemeyiz. Rus işgali döneminde Kars, Ardahan, Iğdır ve Erzurum taraflarından çok sayıda Türk, Sivas ilimize gelip onlarca köy kurmuştur. Bunların bir kısmı Kars ve Ardahan illerinde Yerli olarak adledilen Türklerdir. Diğer kısmı ise Terekeme ve Erzurum’un Sünni Türkleridir. Sivas’ta çok sayıda Yunanistan ve diğer balkan ülkelerinden göç eden Türkler için kurulan yerleşim vardır. Balkan Göçmenlerinin geneli Yunanistan mübadilidir. Diğer ülkelerden gelen Balkan Türklerinin sayısı daha azdır. Ayrıca birkaç köyde de Kafkas Göçmeni Kumuk Türkleri de Sivas’ta yaşamaktadır.

Sivas’ta İmranlı ilçesi hariç bütün ilçelerde Türk nüfusu çoğunluktur. İmranlı ilçesinde de ilçe merkezinin çoğunluğunu Türkler oluşturmaktadır. Sivas’ın yerli Türkleri yani Türkmenleri 24 Oğuz Boyunun birçok boyundan gelmektedir. Her ilçede farklı bir Türk boyu vardır desek yanlış olmaz. 24 Oğuz Boyunun neredeyse tamamının orijinal isminin olduğu Türk köyleri Sivas’ın her yerinde bulunmaktadır.

Sivas’ta Oğuz boylarının adını taşıyan köyler şunlardır: Bayad (Bayat), Kara-Evli, Yazır, Döğer, Dodurga, Kayı (Sekiz adet), Şeyh Kızık, Kızık, Beğ-Dili, Karkın, Bayındır, Çavundur (Çavuldur), Çepni, Salur, Eymir, Eymür, Eymür-Bağı, Eymirlü Kışlası, Ala-Yundlu, Yüreğir (Üreğir), Büyük Yüreğir, Küçük Yüreğir, İğdir, Büğdüz, Yıva, Kınık.

Sivas’ta en fazla köyü olan boy için Elbeyli/Akaevli denilebilir. Sivas merkeze bağlı birçok köy Elbeyli Türkmenlerine aittir. Sivas genelinde 43 köy Elbeyli Türkmenleri tarafından kurulmuştur. Bu köylerin haricinde de çok sayıda köyde Elbeyli Türkmenleri yaşamaktadır.

Bugün çokça gündem olan Suriye Türkmenlerinin içinden çıkmış ve geçmişte buradan Sivas’a göç etmiş Beydilli Türkmenleri bulunmaktadır. Divriği, Kangal civarı Alevi köyleri içinde Halep Göçmeni Türkmen Alevileri oldukça kalabalıktır.

Sivas’ta bulunan Balkan Türkleri köyleri içinde Balkanların Türk egemenliğinden çıkması sonrası çok sayıda Türk köyü boşaltılmak zorunda kalmıştır. Çünkü Yunanlılar ve Bulgarlar bölgedeki Türk köylerine karşı öfke ile yaklaşıp katliamlar yapıyordu. Durum böyle olduğu için Türklerin de büyük kısmı muhacir olarak yollara düştü. Bir çoğu yollarda hastalıktan ve Bulgar, Makedon ve Yunan çetecilerin saldırıları sonucu hayatını kaybetmiştir.

Balkanlarda adı konulmamış bir Türk soykırımı uygulanmaya çalışılmıştır. Eski efendileri olan Türkler onları yüzlerce yıl barış içinde yönetip dinlerine dahi karışmamasına rağmen, onlar ilk buldukları fırsatta Türkleri katletmişlerdir.

Balkanlarda daha çok şehirli olan Türkler, Anadolu’nun birçok yerine dağıtılıp onlar için yerleşimler kurulmuştur. Bu yerleşimler de genelde Rumlar, Ermeniler ve Trakya dolaylarındaki Bulgarların köy ve kasabalarına gerçekleştirilmiştir. Bazıları ise Anadolu’daki toprak ağası Türklerin tahsis ettiği araziler üzerine yerleşim kurmuştur.

Sivas da Balkanlardan göç almış illerimizdendir. İklim olarak Balkanlara uzak bir coğrafya olması sebebiyle Balkan Türklerinin bir kısmı Batıya göç etmiştir. Ancak bir kısmı hala Sivas merkez dahil birçok  ilçesinde yaşamaya devam etmektedir.

Bu köy ve belde isimleri, vilayet sınırları içinde birden fazladır ve Anadolu’nun bazı şehirlerinde de aynı isimle kurulmuştur. Oğuz boyları gittikleri yere kendi boylarının ismini vermiştir. Karkın ve Kızık köylerinin adıyla bilinen iki tane Sivas’a mahsus halay vardır. Başka boyların da halayları söz konusu olabilir ama zaman içerisinde kaybolmuştur. Ancak bazı halaylar farklı köy ve kazalarda farklı inceliklere sahiptir. “Sivas, Türkmen’in Orta Yaylasıdır.” tabiri Sivas’ta oldukça sık kullanılır. Malazgirt´in hemen akabinde Sivas fethedilmiş ve Türk şehri olmuştur. Daha sonraları başkent olma özelliği de eklenmiştir.

Türklerden sonra en kalabalık olan etnik kimlik ise Kürtlerdir. Kürtlerin geneli Kürt Alevileridir. İmranlı, Zara, Göksun ve Kangal ilçelerinde yoğun olarak yaşamaktadırlar . En yoğun oldukları ilçe İmranlı ilçesidir. Bu ilçede yer alan köylerin büyük çoğunluğu Kürt Alevi köyleridir. Zara ilçesinde de Alevi köylerinin yarısı Türkmen Alevi iken yarıya yakını da Kürt Alevidir. Kangal ilçe merkezine yakın Alevi köyleri, genel olarak Türkmen Alevileridir. Kangal’ın uzak olan Alevi köylerinde ise Kürt Aleviler yaşamaktadır. Kangal’daki Türkmen Alevilerinin çoğu, geçmiş dönemde Halep’ten göç etmiş Beydilli Türkmenleridir. Halep’te kalan Beydilli Türkmenleri Sünni iken, Kangal’a göç etmiş Beydilli Türkmenleri Alevi olarak kalmıştır.  Kangal’daki köylerin çoğu, Alevidir ancak Alevi köy ve beldelerinin nüfusu düşük olduğu için, Sünni Türkler hem ilçe merkezinde hem de köylerde daha fazladır. Gürün ilçesindeki Alevi köylerinin geneli Kürt Alevisidir.  Sivas Kürtleri içinde az sayıda Sünni Kürt de bulunmaktadır. Bunların da genellikle Sünni Türkler ile akrabalık bağları yüksektir. Sünni Kürtler, Kürt kimliğine oldukça uzaktır. Sivas Kürtlerinin ildeki nüfusa oranı tahmini olarak %2/3 arasındadır. Sivas’ın Kürt Alevileri genellikle yurtdışında yaşadığı için bu oran bu kadar düşüktür. Geçmiş dönemde yapılan Anadil sayımlarında Kürtçe konuşanların oranı ilk olarak 1927’de %12.8’di. Daha sonraki sayımlarda bu oran daha aşağı indi. Koçgiri Aşiretine mensup Kürtlerin bir kısmı özellikle Avrupa’ya göç ettiği için bugün Sivas’ta Kürt oranı oldukça düşüktür. Kürtçe konuşan Alevilerin içinde kendi soylarını Türkmen olarak gören çok sayıda insan da bulunmaktadır. O yüzden 1927 yılında %12.7 olan Kürtçe Anadil oranı Kürt nüfus oranını tam olarak göstermemektedir. Ayrıca Sivas’ın Kürt Alevileri çok erken dönemde Avrupa ve batı illerimize göç ettiği için doğum oranları çok düşüktür. Nüfusa oranları bu sebeple de oldukça azalmıştır.

Kafkas Göçmenleri

Rus-Osmanlı savaşlarının Rusların galibiyeti ile sonuçlanması Kafkaslarda Osmanlı ile ittifak yapan Kafkas halkları için felaket ile sonuçlanmıştır. Anadolu, Balkan ve Ortadoğu’ya çok sayıda Kafkas göçmeni bu dönemde yerleştirilmiştir. Sivas ilimize de bu dönemde çok sayıda Kafkas Göçmeni yerleşmiştir. Uzunyayla mevkisi Çerkesler ve diğer Kafkas halkları için Sivas’ta ekseriyetle yerleşim alanı olarak verilmiştir.

Kafkas göçmenlerinin geneli Çerkeslerden oluşmaktadır. Bunun yanında Abhaz, Çeçen, Avar ve Lezgiler de Sivas’a yerleşen diğer Kafkas Göçmeni haklardır. Sivas nüfusu içinde tahmini olarak %3/4 civarı bir Kafkas Göçmeni nüfus vardır diyebiliriz.

ZAZALAR

Sivas’ta az sayıda Dersim Harekatından sonra Sivas dolaylarına gelip yerleşim kurmuş Zaza Alevileri de vardır. Bazı yerlerde Zazalar ile Kürtler aynıymış gibi gösterilmektedir. Ancak Zazalar bunu genel manada kabul etmemektedir. Kürtler gibi Zazaların da Farisi halklardan birisi olduğu genel kabul görmektedir.

Boşnaklar

Sivas’ta Balkan Göçmeni 2 tane Boşnak yerleşimi de vardır. Bunlardan bir tanesinde pek nüfus kalmamasına rağmen bir tanesinde hala Boşnaklar yaşamaktadır. Kayadibi ve Dereköy köyleri Sivas ilindeki Boşnak köyleridir. Bu köyler Yugoslavya döneminde zulüm görüp göç etmek zorunda kalan Boşnaklar için kurulmuştur. Balkanlarda eskiden bu yana Türkler ile ittifak yaptıkları için Boşnaklara çoğu zaman Türk veya Türk dostu diyerek saldırılarda bulunmuşlardır. Balkan Türkleri gibi Boşnaklar da balkan coğrafyasında katliamlara maruz kalmışlardır.

ÇEÇENLER

Sivas ilimizde 5 tane Çeçen köyü vardır. Bunların 4 tanesi Şarkışla ilçesindedir. Bozkurt, Canabdal, Demirboğa ve Kahvepınar köyleri Şarkışla ilçesindeki Çeçen köyleridir. Altınyayla ilçesindeki Alaçayır köyü diğer Çeçen köyüdür.  

ALEVİ VE SÜNNİ NÜFUSUN ORANLARI

Sivas ilimizde 1234 tane köy ve kasaba, 17 tane de ilçe bulunmaktadır. Bugün 17 ilçenin 15 tanesinde Sünni Türkler çoğunluktadır. 2 tane ilçede ise Aleviler çoğunluktadır. Divriği ilçesinde hem merkezde hem de köylerde Türkmen Aleviler çoğunluktur. İmranlı ilçesinde ise köylerde Kürt Aleviler çoğunluktur. İlçe merkezinde ise Sünni Türkler çoğunluktur. Bununla birlikte1234 köyden 460 civarında köyde Aleviler, 775 köyde ise Sünniler çoğunluktur.

Sünni nüfusun az bir kısmı Kafkas Göçmeni Çerkes, Çeçen, Boşnak, Lezgi, Abhaz, Kürt ve Avar’dır. Büyük bir kısmı ise Türklerden oluşmaktadır.

Alevi nüfusun da büyük kısmını Türkmen Aleviler oluşturmaktadır. Geçmişte çok daha fazla Kürt Alevi varken bugün Sivas’ta yaşayan Alevilerin içinde Kürt Alevi sayısı yurtdışına olan ciddi göçler sonrası oldukça azalmıştır. Az sayıda Zaza Alevi köyü de Sivas’ta yaşamaktadır.

Köy sayılarına bakarsak nüfusun %40 kadarı Alevi olması beklenirken gerçeklikte durum böyle değildir. Divriği ilçesi hariç Sivas merkezi dahil hiçbir ilçe merkezinde Alevi nüfusunun geçmişi yoktur. Bu durum da Sünni nüfusun kütük nüfusu dahil oran olarak daha yukarılara çıkmasını sağlamıştır. Kütük nüfusunda Sivas’ın yaklaşık %70 kadarı Sünni iken %30 kadarı Alevilerden oluşmaktadır. Alevilerin büyük kısmı dışarıda olduğu için bugün ki Alevi nüfusu %12/13 civarıdır.