Bugün sizlere Muş il merkezinin etnik yapısı hakkında bir yazı hazırladım. Muş'un merkezi bölgede en fazla Türk nüfusuna sahip yerleşimlerin başında gelmektedir. Türk nüfusu haricinde Arap, Çerkes, Avar ve Oset nufusu da Muş'ta nüfusa sahiptir. 

Muş ili son yıllarda Türk nüfusunu kaybetse de Muş merkezde Türk nüfusu halen çoğunluktadır. Muş'un yerli Türkmen nüfusu, Terekeme Türkleri, Karadeniz Göçmenleri Türk nüfusunu oluşturan gruplardır.

Muş iline bağlı Bulanık ilçe nüfusunun çoğunluğu, Malazgirt'in de yarı nüfusu Türk iken buralarda çok az Türk kalmıştır. Muş Merkez'de de Türk nüfus oranı eskiye nazaran düşmüş olsa da halen çoğunluğu teşkil etmektedir. 

Muş'un Yerli Türkmen nüfusu çok eski tarihlerden bu yana orada yaşamaktadır. Bu nüfusa 1900'lü yılların başında yine yerli sayılabilecek Batman Sason'dan Türkmenler gelmiştir. Ermeniler ile yaşanılan problemden dolayı bu Türkmen nüfus Muş Ovasına yerleşmiştir. Sason'da daha önce Türkmen nüfusunun yaşadığını duymayanlar olabilir. Ama orada da Türkmen nüfusu vardı. Muş'a geldiklerinde zaten şehirde Türkmenler vardı. Hiç yabancılık çekmemislerdir.

Yine Merkez ve bazı köylerde Terekeme Türkleri yaşamaktaydı. Bu nüfusun üstüne Kafkaslardan yine Terekeme Türklerinin göçü gerçekleşmiştir. Türk nüfusun yanında Çerkes, Avar ve Osetler de gelmiştir. Muş'un bazı köylerinde, hatta kalabalık köylerinde ciddi miktarda Arap nüfusu da vardı. Halen varlar. Kürt nüfusu o dönem sadece uzak köylerde yaşamaktaydı.

Yine Karadeniz bölgesinden ve Ahıska'dan Türk nüfusu Cumhuriyetin ilk yıllarında Muş'un bazı köylerinde yerleşmişti. Muş tam manasıyla Türk nüfusun ağırlıklı olduğu bir kent haline bürünmüştü. 1965 yılındaki nüfus sayımında etrafındaki insanlara Anadileri de sorulmuştu. Muş'ta ilçeler ve köyler dahil Türkçe konuşanların sayısı diğer dilleri konuşanların sayısında çok daha fazla çıkmıştı. Muş genelinin nüfusunun %55'i Anadil olarak Türkçe konuşuyordu. 

Şimdi 1965 sayımındaki rakamları verelim. Türkçe'yi Anadil seçenler 110.555. Kürtçe'yi Anadil seçenler 83.020 Arapça'yı Anadil seçenler 3.575 Zazaca'yı Anadil seçenler 507 Çerkesce'yi Anadil seçenler 898 Lazca'yı Anadil seçenler 103 Gürcü'ceyi Anadil seçenler 1 Ermenice'yi ise 3 kişi konuşuyordu. 

Tabi şimdi böyle bir rakam çıkamaz. Özellikle Malazgirt ve Bulanık'ta ki Türk nüfusu Muş'u terketti. Ancak Muş merkezdeki Türk nüfusu bir miktar azalmış olsa da halen yerinde duruyor. 

Şimdi de Muş Merkez'de ki Mahalle ve köylere gelelim. Önce merkezdeki mahallelerde Türk ve Kürt oranını yazalım sonra köylere geçeceğiz. Muş'un kalbindeki mahalleler Türk nüfusun özellikle toplandığı yerlerdir. Dış mahalleler Türkmen köyleri iken merkeze bağlanmıştır. Ancak buralar etraftan Kürt göçü alarak genişlediği için bu mahallelerin bazılarında Kürt nüfusu çoğunluk teşkil edebilir.

MAHALLELER

Merkezdeki mahalleleri tek tek inceleyelim. Dere Mahallesi ( Türk nüfusun aşırı çoğunlukta olduğu bir mahalle) Hürriyet Mahallesi( Türk nüfusun çoğunluk olduğu mahalle) Kale Mahallesi( Türklerin çoğunluk olduğu mahalle), Kültür mahallesi( Türklerin çoğunluk olduğu mahalle) Minare Mahallesi( Türklerin çoğunlukta olduğu mahalle) Muratpaşa Mahallesi( Türklerin çoğunluk olduğu mahalle), Saray Mahallesi ( Türk nüfus ile Kürt nüfusun eşit olduğu mahalle) Sunay Mahallesi( Türk nüfusun çoğunluk olduğu bir mahalle, Kürt nüfusu da bir hayli vardır) Yeşilce ( Türk ve Kürt nüfusun yakın olduğu bir mahalle), Yeşilyurt Mahallesi( Kürt nüfusu çoğunluktur, Türk nüfus %35 ile 40 arasıdır. Zafer Mahallesi(Türk nüfusu çoğunluktur) Muş il merkezinde Türk nüfusu çoğunluktur. Ancak köylerin çoğu Kürt köyüdür. Buna rağmen çok sayıda Türk, Arap ve Çerkes köyü de vardır.

KÖYLER

Muş'un Türk, Çerkes ve Arap köylerini yazalım. Aşağıyongalı(Erzurum Göçmeni Türkler-Kürt) Sunay(Çerkes-Avar-Oset( Mercimekkale(Ahıska Türkü) Şenoba(Karadeniz Göçmenleri) Çöğürlü(Çerkes), Muratgören(Terekeme) Serinoba(Terekeme-Çerkes-Kürt, Kürtler köyün 4 te 3 ünü oluşturur) Taşoluk(Terekeme) Derecik(Arap) Tandoğan(Arap Bıdri Aşireti), Yarpuzlu(Arap) Alican(Terekeme-Kürt) Boyuncak(Terekeme-Kürt) Sungu(Terekeme-Arap) Karaağaçlı(Arap), 

Ağaçlık( Terekeme, Ahıska Türkü) Yaygın (Bir mahallesi Türklerden oluşur, Dağarası Mahallesi, diğer mahallelerde Kürtler çoğunluktur) Yeşilova( iki mahallede Kürtler bir mahallede Türkler çoğunluktur, Kültür mahallesi Türk çoğunluğudur) Ağıllı(Terekeme), Arıköy,  Alaniçi,  Arpayazı, Bağlar,  Çöğürlü,  Donatım,  Ekindüzü,  Erencik, Güzeltepe

(Karışık), İnardı Karabey Kepenek Kıyık(Karışık, Türk nüfus çoğunluk) Mercimekkale, Muratgören, Ortakent(Karışık, Türkler çoğunluk) Sağlık, Soğucak, Sütlüce ( Karışık, Türkler çoğunluk), Tandoğan, Taşoluk(Karışık, Türkler çoğunluk) Tekyol, Üçevler, Yarpuzlu, Yukarıyongalı, Ziyaret.

DEĞİŞEN ETNİK YAPILAR

Görüldüğü üzere Muş'ta hayli Türk nüfusu vardır. Ancak bazı köyleri Türkler kurduğu halde neredeyse Türk nüfusu kalmamıştır. Merkez ve merkezi çevreleyen köylerin çoğunun Türk olduğu bir şehir daha. Ne kadar tanıdık değil mi. Doğu ve Güneydoğu'da ki çoğu il ve ilçe merkezi böyledir. Merkezlerde ve etrafında Türk nüfusu dış köylerde ise Kürt nüfusu çoğunluktur. Buna örnek verilecek onlarca il ve ilçe mevcuttur. Tabi bazı il ve ilçe merkezleri köylerden gelen Kürt nüfusu ile yapısı değişmiştir. Ancak halen daha Türk özelliğini kaybetmeyen il ve ilçelerimiz mevcuttur.

Türk iken neredeyse Türk kalmayan illerimiz de var tabi. Diyarbakır'ın merkezi buna en güzel örnektir. 1979'li yıllara kadar il merkezinde neredeyse Kürt yokken, bugün Türk bulmak bir hayli güç olmuştur.