İran'Türklüğünü tanıyalım

İran'da yaşayan Türk  halkları. Başta Azerbaycan Türkleri olmak üzere Türkmenler, Kaşkay Türkleri, Horasan Türkleri, Halaçlar, Sungurlar, Ebiverdiler, Kazaklar ve Özbekler gibi Türk halkları İran’ın belirli bölgelerinde yaşamaktadırlar.

UZUN SÜRE TÜRKLER HAKİM OLDU

Bugün İran’da son seksen yılda egemen olan ve Batı tarihçiliğinden beslenen İran tarihlerini bir kenara bırakırsak, Samanoğulları hariç İslâmiyet’ten günümüze kadar Türk devletlerinin İran’a hâkim olduğunu görebiliriz. Türk devletleri bu bin yıllık sürede Arapçayı bilim dili, Farsçayı edebiyat dili ve Türkçeyi halk dili olarak kullanmışladır.

EN FAZLA 35 MİLYON

İran’da yaşayan Türklerin nüfusu ile ilgili kesin bir rakam verilmemektedir. Verilen rakamlarda Türk nüfusu en az 20 milyon, en çok 35 milyon olarak gösterilmektedir.

TEK ORTAK ÖZELLİK VATANDAŞLIK

İran’da etnik grupları (halkları) birbirinden ayıran en önemli kriter dildir. İkinci derecede din-inanç, hayat tarzı (yerleşik veya göçebe), ırksal yapı (dış görünüm) ve coğrafî bölge gelmektedir. Bu ayırıcı özelliklere rağmen bütün İran ahalisinin tek ortak özelliği vatandaşlıktır. İran vatandaşlarının hepsi doğal olarak İranlıdırlar. Bu onların tek ortak ve birleştirici kimliğidir. İranlı adında bir millet veya dil olmadığı gibi bir ırk da yoktur ve olmamıştır.

EN FAZLA AZERBAYCAN TÜRKLERİ

En büyük Türk nüfusunu Azerbaycan Türkleri oluşturur. Sayıları 18 miyon ila 25 milyon arasındadır.
İkinci büyük gurup Kaşkay Türkleridir, sayıları 3 milyon ila 4 milyon arasındadır. Türkmenler üçüncü sırada ve sayıları 2.5 milyon ila 3 milyon civarındadır. Diğer Türk toplulukları Avşarlar, Kaçarlar, Karapapaklar, Kazaklar ise 2 ila 5 milyon arasındadır.

AZERBAYCAN'IN BÜYÜK KISMI İRAN'DA

Azerbaycan toprakları birçok kez büyük güçler ve bölgesel güçler arasında el değiştirmiş, bu durumdan en çok etkilenen de şüphesiz Azerbaycan Türkleri olmuştur. 1813 Gülistan ve 1828 Türkmençay Anlaşmaları sonucunda Aras’ın kuzeyi Rusya, güneyi İran sınırları içinde kalmak üzere Azerbaycan toprakları ve halkı ikiye bölünmüştür. Bu anlaşmalar sonucunda Azerbaycan topraklarının ve halkının çoğunluğu İran sınırları içerisinde kalmıştır.

1925'TE TÜRKLER HAKİMİYETİ KAYBETTİ

Daha öncesinde de bölgede büyük devletler kurmuş ve yönetmiş olan Türkler 1925 yılına kadar İran’da ülke yönetiminde bulunmuşlardır. İran’da 1925’den itibaren Pehlevi Hanedanı’nın başa geçmesiyle birlikte Azerbaycan Türkleri yönetimdeki etkinliklerini kaybetmişlerdir.

AKTİF ROL ÜSTLENDİLER

Fakat Tebriz merkezli Azerbaycan Türkleri İran iç politikasındaki tüm sıcak noktalarda 1905’den itibaren aktif varlık göstermişlerdir. İran’da 1906’da Şah’a karşı gerçekleştirilen Meşrutiyet Devriminde Azerbaycan Türkleri hem düşünce platformunda hem de muharebe platformunda aktif rol üstlenmişlerdir.

FARS KİMLİĞİ ÖN PLANA ÇIKARILDI

İran, tarihin hiçbir döneminde, gerek etnik, gerekse siyasi, kültürel, sosyal, dilsel ve diğer alanlarda tek yönlü bir ülke profiline sahip olmamış; ülkede farklı etnik grupların olması, bu ülke toplumunu siyasi, kültürel, dilsel ve diğer alanlarda da karmaşık hale getirmiştir. Ancak, 1925 yılından itibaren Şah Rıza Pehlevi’nin politikalarıyla, İran toplum yapısı, “Fars kimliği” baş konuma getirilerek, değiştirilmeye çalışılmıştır.

AZERBAYCAN TÜRKLERİ TÜRKİYE SİNİRİNDA

İran'da yaşayan Azerbaycan Türklerinin nüfusu Türkiye sinirindan başlayıp Hazar Gölüne, oradan Azerbaycan sınırına ve başkent Tahran'ın hemen yanı başında olan Kum Eyaletine kadar devam eder. Bu adalardaki eyaletlerin nerdeyse tamamında Azerbaycan Türkleri çoğunluktur. Batı Azerbaycan Eyaleti, Doğu Azerbaycan Eyaleti, Erdebil Eyaleti, Hamadan Eyaleti, Kum Eyaleti ve Zencan Eyaletinde nüfusun çoğunluğunu teşkil eder. 

EN KALABALIK İKİNCİ TÜRK ŞEHRİ

İran'da nüfus oranı olarak en kalabalık Türk nüfus Tebriz'de yaşar. Hatta buranın futbol takımı Traxtör Sazi ekibi dünya çapında üne sahiptir. Kendilerine de Kızıl Kurtlar derler. Tebriz Türk nüfus oranı olarak en kalabalık Türk nüfusuna sahip olsa da en kalabalık Türk nüfus Tahran'da yaşar. Tahran'da yaklaşık 7 Milyon Türk yaşamaktadır. Bunu İran'lı bakanlar da dile getirmiştir. İran dışişleri bakanı Türkiye'ye geldiği zaman dünyadaki en fazla Türk'ün yaşadığı ikinci şehir Tahran'dır demiştir. 

TÜRKMENLER VE KAŞGAYLAR

Azerbaycan Türklerinden sonra en kalabalık nüfusa sahip olan Kaşgay Türkleri en fazla Fars eyaletinde yaşamaktadır. 4 Milyon civarı nüfusları vardır. Türkiye'de ki Yörükler ne işe İran'da ki Kasgay'lar da aynı gibidir. Yaşayış biçimi olarak ve saf kan Türk olarak birbirlerini andırırlar. Kaşgay Türklerin'den sonra gelen Türkmenler ise Türkmen Sahra denilen bölgede yaşarlar. Bu bölge Gülistan Eyaleti sınırları içerisinde ve Türkmenistan sınıfındadır. Tıpkı Türkmenistan da olduğu gibi burada da Türkmen atları çok meşhurdur. Ayrıca Türkmenler İran'da ki Sünni azınlık içerisinde yer alır.

KAYNAKÇA: www.eskisehirturkocagi.org